Zamieszczamy dzisiaj drugą część naszej podróży w czasie. Przypomnijmy, że cofamy się do roku 1950. Podajemy za tygodnikiem „Time” garść informacji, różnego typu i rangi sprzed 60 lat.
Trzeba powtórzyć, że rok 1950 to przede wszystkim początek wojny w Korei. Stała się ona symbolem komunistycznego zagrożenia. Było to pierwsze poważne przekształcenie zimnej wojny w gorącą. Rok po zdobyciu władzy w Chinach przez Mao trwa ogólna ofensywa komunizmu w Azji (w tym we francuskich Indochinach). Rok po zakończeniu sowieckiej blokady Berlina Francja czy Włochy są wciąż zagrożone komunizmem. Równocześnie postępuje spektakularna odbudowa Europy z powojennej zapaści, m.in. dzięki planowi Marshalla, a USA wchodzą w okres największej w historii prosperity. Błyskawicznie rozwija się nauka. Postęp cywilizacyjny pozwala mówić o jakby „nowym starcie” (po dwóch wielkich wojnach) XX wieku. Tylko „obóz pokoju i socjalizmu”, orwellowski blok „demokracji ludowych”, pozostaje niemalże całkowicie odcięty od świata.
_______
* 19 czerwca w Czechosłowacji oskarżono o szpiegostwo korespondenta „NYT'mesa”. Uciekł do Niemiec. W Pradze pozostało tylko trzech korespondentów zachodnich. Z Bułgarii wydalono wszystkich. Z Rumunii oprócz wszystkich zachodnich także węgierskich („Time” nie podaje sytuacji w Warszawie). W Chinach pozostał jeden dziennikarz francuski w Szanghaju, ale nie wolno mu przesyłać wiadomości. Określenie „żelazna kurtyna” było jednym z najtrafniejszych powiedzeń Winstona Churchilla (wybranym przez „Time” człowiekiem pięćdziesięciolecia).
* 30 stycznia przybył do francuskiego sektora Berlina pociąg z grupą wypuszczonych ze względów propagandowych więźniów politycznych z nadzorowanego przez Sowiety Gułagu NRD (około 200 tys. przetrzymywanych, m.in. w Buchenwaldzie i Sachsenhausen; połowa zmarła; dalsze 70 tys. wywieziono na Syberię). Z opowieści powracającego: „Byłem dwa lata więziony przez hitlerowców, gdy wracałem do domu, zatrzymali mnie Sowieci i odesłali do tego samego Sachsenhausen, gdzie spędziłem kolejne pięć lat”.
* Zwycięstwo nad komunistyczną rebelią w Grecji (1949 r.) zostało drogo opłacone. Około 28 tys. dzieci uprowadzono do krajów Obozu (m.in. do Polski) w celu wychowania na komunistów poprzez polityczną indoktrynację. Królowa Fryderyka: „Cywilizowany świat zbyt długo milczał o tej potworności”. Opowieści zgromadzonych wokół niej wieśniaczek: „Komuniści przebywali u nas trzy lata. Najpierw zabrali nam zwierzęta, potem żywność, potem dzieci. Miałam troje. Powiedzieli, że teraz to ich dzieci”. W innej wsi dowiedziano się wcześniej o zagrożeniu i ukryto dzieci w kanałach. „Zabrali nas, 20 matek, w góry, powiesili za ręce na drzewach i podpalali stopy, potem bili, polewali wodą i znowu bili. Cztery z nas zmarły, ale nie powiedziałyśmy. Gdy wkroczyła armia grecka, nasze dzieci wyszły jakby spod ziemi. Całe, zdrowe i wciąż nasze”. („Eleni”, wstrząsający film, jeden z nielicznych ukazujących potworność każdego komunizmu – z Nicolasem Cagem – prezentowany kiedyś u nas nie jest nigdzie reemitowany).
* Na Węgrzech 16 września wydano telefonistkom zarządzenie, aby na zgłoszenie odpowiadać: „Niech żyje Stalin. Z jakim numerem mam połączyć?”
* „Wybory” w ZSRR wypadły imponująco. Blok stalinowski uzyskał 99,73 proc. głosów. „Prawda” donosiła: „Jak wspaniały i wszystko mówiący jest to wynik. Tylko w socjalizmie ludzie są panami swojego losu” (27 marca).
* 27 lutego zakończyła się 60-dniowa wizyta Mao u Stalina. Podpisano pakt o 30-letniej wieczystej przyjaźni, który „zmieni świat”. A także wiele porozumień militarnych (Mao był jeszcze wiernym uczniem i wykonawcą woli Stalina. Pierwsze otwarte zadrażnienia między ZSRR a ChRL wyszły na jaw w początkach lat 60.).
* W maju „Time” przewidywał komunistyczną inwazję na Formozę (Tajwan) w ciągu najbliższych trzech miesięcy. Tygodnik podkreślał niezwykłą nędzę i zacofanie panujące na wyspie w roku 1950. Tajwan miał być niezdolny do samodzielnej egzystencji (wbrew monitom MacArthura nazywającego Formozę „niezatapialnym lotniskowcem” administracja USA zachowywała się biernie, a sekretarz stanu Dean Acheson był wręcz przeciwny obronie wyspy. Do inwazji jednak nie doszło. Zamiast niej nastąpił atak na Koreę Płd.).
* W okupowanej przez ZSRR części Austrii zaczęto konfiskować egzemplarze wspomnień wojennych Dwighta Eisenhowera, tłumacząc, że jest to „literatura faszystowska”.
Niemcy * Wrześniowa okładka i główny tekst „Time’a” zostały poświęcone Ernstowi Reuterowi, burmistrzowi (także w czasie sowieckiej blokady miasta 1948–1949), niemalże oblężonego Berlina Zachodniego, który stał się symbolem odwagi i nieustępliwości.
* W styczniu sąd niemiecki skazał na dożywocie Ilsę Koch – „bestię z Buchenwaldu”. Uprzednio przesiedziała cztery lata w więzieniu amerykańskim.
* 15 maja Moskwa zakomunikowała, że zwolniła już wszystkich niemieckich jeńców wojennych. W Niemczech wstrząs: nie mogą się doliczyć co najmniej 200 tys. jeńców. (Według innych źródeł ponad miliona. A tylko ok. 10 tys. zostało oficjalnie uznanych przez ZSRR za zbrodniarzy wojennych). Szef SPD K. Schumacher: „Potworne”.
* We wrześniu reaktywowano 7. Armię amerykańską, z siedzibą w Stuttgarcie. Oznacza to, że wojska amerykańskie w Niemczech przestały pełnić rolę sił okupacyjnych.
* 30 stycznia w „Raporcie o Jugosławii” „Time” podkreślał, że chociaż Tito osiągnął sukces w rozbiciu politycznego atomu – rozdzielenia swojego komunizmu od sowieckiego imperializmu (i akceptuje pomoc Zachodu nieżądającego nic w zamian) – w Jugosławii mamy do czynienia ze „zwykłą”, krwawą i brutalną dyktaturą komunistyczną. Przytacza też fragment „popularnej pieśni”: „Towarzysz Tito, nasza czerwona róża (...) Towarzyszu Tito, jesteście, jak truskawka zroszona rosą (...)” itd.
Węgry * 27 lutego „Time” relacjonował proces amerykańskich, brytyjskich i węgierskich b. pracowników firmy TN&T oskarżonych o utworzenie siatki szpiegowskiej. Amerykanin Bob Voegler został skazany na 15 lat, dwóch Węgrów na karę śmierci. Uwagę zwróciło, że Voegler (bez adwokata), znany z nerwowości i ruchliwości, matowym i jednostajnym głosem recytował formułki samooskarżające
* 13 marca Departament Stanu, opierając się na relacji pewnego cudem uratowanego Bułgara, opublikował memorandum wyjaśniające, dlaczego wszyscy oskarżeni w komunistycznych procesach pokazowych przyznają się do winy. Opisano szczegółowo „technikę” 34-godzinnych przesłuchań i rodzaje tortur stosowanych aż do czasu przyznania się.
* 1,5 roku po aresztowaniu kard. Mindeszenty’ego (prawdopodobnie najbardziej znany na Zachodzie więzień komunistyczny) Kościół katolicki został zmuszony do podpisania porozumienia z rządem. Tydzień później nakazano zamknięcie wszystkich klasztorów, dając 10 tys. zakonnic i zakonnikom trzy miesiące na „powrót do świeckiego życia”.
Argentyna * Niepodzielne rządy Juana Perona (pospołu z żoną Evitą) doprowadzają stopniowo do gospodarczej ruiny ten bogaty kiedyś kraj. W ciągu dwóch miesięcy zamknięto 58 niezależnych pism (6 lutego). 4 grudnia skazano na pięć lat więzienia polityka za „brak respektu dla prezydenta i jego małżonki”. 30 października w 5. już Święcie Lojalności najbiedniejsi (tzw. bezkoszulowcy) ofiarowali Evicie – szefowej upaństwowionych związków zawodowych – diamentowy naszyjnik wartości 42 tys. dol. 25 czerwca Evita oznajmiła, że obecnie dzieci argentyńskie najpierw uczą się mówić „Peron”, a dopiero potem „Papa”.
Indie * Formalne i pełne ogłoszenie republiki. Jawaharlal Nehru został zaprzysiężony jako premier. Na pograniczu z Pakistanem napięcie przypominające 1947 r. (kiedy zginęło ponad ćwierć miliona ludzi). A w uroczystościach przyznania niepodległości Indonezji uczestniczyła królowa holenderska.
_______
USA (w skrócie). W wyborach listopadowych, mimo prognoz Trumana (gospodarka w stanie prosperity, stan spraw w Korei wyglądał wtedy dobrze), Demokraci ponieśli klęskę. Stracili 30 miejsc w Kongresie, z trudnością utrzymali przewagę w Senacie (49:47). Przegrał m.in. ich przywódca senacki Scott Lucas. „Time” podkreślał wybór do Senatu kongresmana Richarda Nixona, który pokonał w Kalifornii sławną Helen Douglas. (O podobnym awansie kongresmana J.F. Kennedy’ego tygodnik nie wspomniał). „Fair Deal” Trumana, kontynuacja „New Dealu”, jest praktycznie martwy. W 1946 r. dzięki śmiałej kampanii Republikanie zdobyli 54 miejsca i odzyskali większość kongresową. Dwa lata potem, tchórzliwa, „umiarkowana” (także w antykomunizmie) taktyka ich prezydenckiego kandydata Thomasa Deweya spowodowała, że stracili wszystko. Teraz odrobili większość strat. Amerykanie, jak parę razy potem, a szczególnie dziś, zaprotestowali przeciw zbyt lewicowemu kursowi rządu. W 1952 r. Republikanie na dwa lata uzyskali kontrolę nad obu izbami – w Kongresie po raz ostatni do 1994 r.
* 6 lutego H. Truman podjął decyzję produkcji bomby wodorowej. Szczególnie w mediach rozpoczęła się propaganda „końca świata”, „zagłady atomowej” itp. niewątpliwie inspirowana przez sympatyków komunizmu.
* 23 stycznia sekretarz stanu D. Acheson popełnił fatalny błąd, nie wymieniając w zasadniczej mowie wśród krajów Dalekiego Wschodu, których bronić będzie USA – Korei. Natomiast wychwycił to „Time” i z pewnością nie tylko on.
* Komunizm stał się zdecydowanie „niepopularny” wśród Amerykanów. Otrząśnięto się z rooseveltowskiej propagandy. Zdano sobie sprawę, że Stalin podjął wyjątkowo intensywną akcję szpiegowsko-propagandową właśnie przeciw USA – bastionowi wolnego świata. Mimo że traktujący początkowo zagrożenie zupełnie nieodpowiedzialnie H. Truman (rozwiązał poprzednika CIA!) „przebudził się”, wprowadził przysięgę lojalności dla urzędników państwowych, częściowo ujawnione rozmiary penetracji ogromnie zaszkodziły administracji. Truman nigdy tej penetracji nie potępił. Zachował na stanowiskach wielu, których stosunek do ZSRR i komunizmu w USA, przez długie lata kłócił się ze zdrowym rozsądkiem.
* Tymczasem mimo trwających konfliktów pracowniczych centrala związkowa CiO usunęła ze swego „imperium” szósty związek opanowany przez komunistów z komentarzem – „Co służy ZSRR, niekoniecznie musi być dobre dla robotników amerykańskich” (27.02). (Podobny charakter miała „bitwa o Hollywood” lata wcześniej). Komentarz farmera po decyzji o zaangażowaniu w Korei: „Myślę, że zrobiliśmy słusznie. Chyba należało przeciwstawić się Rosjanom wcześniej” („Time” 06.07).
* Uznano – całkowicie zgodnie z rzeczywistością – że komunizm stanowi, według słynnej formuły prawnej, bezpośrednie i realne zagrożenie dla bezpieczeństwa USA, a KP USA działa na zlecenie i w interesie obcego, wrogiego mocarstwa. Tak, jak dzięki wykroczeniom podatkowym udało się ukrócić gangsterów, przesłuchania senackie zajmujących ważne stanowiska i odmawiających odpowiedzi na pytanie o przynależność do KP, umożliwiają identyfikację komunistów (03.07).
* Dobiegła kresu (sądowego) najważniejsza afera w najnowszych dziejach USA (przy której Watergate może się schować). Ostatecznie skazano, tylko za krzywoprzysięstwo, bo sprawa się przedawniła, sztandarowego człowieka Roosevelta i jego otoczenia, doradcę prezydenta w Jałcie, potem p.o. sekretarza generalnego ONZ – szpiega GRU, Algera Hissa (potem wyszło na jaw, że został odznaczony przez tę organizację). Bronił go cały establishment, a nawet po wyroku tępo, kompromitująco Acheson i Truman. Był to w istocie proces administracji Roosevelta. Zdemaskował go słynny Whittaker Chambers (w latach 40. wielka gwiazda publicystyczna właśnie „Time'a”), a sprawę doprowadził do końca (w Kongresie) R. Nixon. (Nigdy nie zostało mu to darowane – tu leżą korzenie dzikiej nienawiści do Nixona, aż za umiarkowanego prezydenta, gigantyczne rozdmuchanie afery Watergate i wiele więcej. Mimo Korei i wszystkiego, co się działo, tu właśnie obserwujemy stopniowe ześlizgiwanie się z powrotem Demokratów na pozycje antyantykomunistyczne. A sprawa Hiss–Chambers, która na dekady podzieliła inteligencję amerykańską, to opowieść wręcz epicka).
* 25 września Senat przyjął (70:7) tzw. ustawę McCarrana nakazującą m.in. rejestrowanie się komunistów na podobieństwo wszystkich innych reprezentujących obce interesy (lobbystów), a następnie Kongres (286:46) i Senat (57:10) odrzuciły weto prezydenta, który uznał ustawę za niepraktyczną. W terminie nie zarejestrował się żaden komunista.
* 31 lipca aresztowano Juliusa Rosenberga, po miesiącu jego żonę, jako czwartą i piątą osobę spośród zdemaskowanych po aresztowaniu dr. Fuchsa szpiegów atomowych. (Ich wina była ewidentna; nie wszystkie dowody można było ujawnić na procesie. J Rosenberg stał w istocie na czele rozległej siatki, był też „wyszukiwaczem talentów”. Poza dwoma także zatrzymanymi pozostali uciekli, m.in. do Chin i NRD. Ujawnione później szyfrogramy „Venony” dowiodły, jak bardzo Sowieci cenili Rosenberga. Rosenbergowie skazani zostali potem na śmierć, bo jako jedyni, zgodnie z dyscypliną partyjną, nie przyznali się do winy, a w Korei trwała wojna. Istnieją tylko wątpliwości, czy żona Rosenberga, służąca jako kurier zasługiwała na tak wysoką karę. W czasie najgorętszych lat zimnej wojny wyłącznie oni zostali straceni. Inni agenci z reguły uniknęli jakiejkolwiek kary).
* 6 lutego w Wheeling (Zach. Wirginia) senator Joseph McCarthy wygłosił swoją słynną mowę nt. penetracji przez Sowiety m.in. Departamentu Stanu. (McCarthy był krótki czas przewodniczącym stałej senackiej podkomisji śledczej badającej poczynania rządu. Nigdy nie miał nic wspólnego z kongresowymi przesłuchiwaniami aktorów. W Senacie i na mityngach często przesadzał, ale badania komisji były rzetelne. Charakterystyczna jest ogromna od początku wrogość nawet „Time’a” wobec McCarthy’ego. Cała ta materia jest jeszcze bardziej zakłamana niż Wietnam. A kariera i losy senatora, wielkiego przyjaciela Kennedych, zmarłego już w 1957 r., to kolejna epicka historia. Dość powiedzieć, że komisja McCarthy’ego miała praktycznie we wszystkim rację. Administracje demokratyczne były przetkane siatkami agentów ZSRR, a nawet Chin. Także po krokach podjętych przez Trumana. Mówiono, że nie chodzi o cele McCarthy'ego, lecz metody. Jednak gdy wyeliminowano „metody”, rychło zarzucano i cele).
_______
Kultura * W styczniu zmarł George Orwell. We wspomnieniu „Time” wymienia zaledwie „Rok 1984”, w ogóle nie pisze o „Folwarku zwierzęcym” (jeszcze nieopublikowanym w USA) ani o „Pożegnaniu z Katalonią”. Przy ocenie literackiego dorobku pisarza podkreśla się styl i realizm jego opowiadań, ale nie ma praktycznie ani słowa o tym, dzięki czemu Orwell przeszedł do historii. * W listopadzie zmarł George Bernard Shaw (94 lata). * W styczniu opublikowano niezwykle głośny i wpływowy w kręgach antykomunistycznej lewicy tom esejów sławnych odstępców od komunizmu (Koestler, Silone, Gide i inni) pt. „Bóg, który zawiódł” (ten bóg to komunizm).
* Ukazał się m.in. zbiór opowiadań Williama Faulknera. * W paryskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej obok Matisse’a, (nadal tworzącego), Braque’a i Picassa własny „pokój” otrzymał Marc Chagall. * 10 kwietnia w Nowojorskiej Metropolitan 83-letni Arturo Toscanini dyrygował inscenizacją „Falstaffa” Verdiego. * Niezwykłe powodzenie opery „Konsul” Gian Carlo Menottiego na Broadwayu. Utrzymuje się tam wysoki poziom. Powodzenie i nagrody m.in. dla inscenizacji małego arcydziełka literackiego (znanego w Polsce) Carson McCullers „Gość weselny” i „komedii wierszem” o głęboko chrześcijańskim przesłaniu. „The Coctail Party” T. S. Eliota (najlepsza sztuka zagraniczna). Autor, Brytyjczyk z wyboru, ugruntowuje swoją pozycję jednego z najwybitniejszych żyjących myślicieli i artystów. Trafia na okładkę „Time’a”. * Trwa również dobry okres Hollywoodu. M.in. „Wszystko o Ewie”, „Bulwar Zachodzącego Słońca”, przeniesiona z Broadwayu zwariowana komedia „Harvey”, eksport z Wielkiej Brytanii – „Trzeci człowiek” Carola Reeda. W filmie „The Men” debiutuje Marlon Brando. * Muzyka popularna to wciąż jazz i „big band”. Najlepsi „pop-piosenkarze” roku to jazzowi wokaliści (Billy Eckstine i Sarah Vaughan). (Do eksplozji rocka mamy jeszcze parę lat). Uhonorowany zostaje słynny jazzowy pianista, weteran Jerry Roll Morton. Najwybitniejszym żyjącym kompozytorem Ameryki jest Aaron Copland.
_______
*Szczery polityk. W mieście Cheyenne (Wyoming) wybrany na lokalne stanowisko po obietnicy wyborczej, że będzie „względnie uczciwy”, niejaki Dan Rees po zwycięstwie zamieścił w gazetach ogłoszenie, że „odwołuje i uważa za niebyłe wszystkie swe zapowiedzi ogłoszone w toku kampanii”.
Jacek Kwieciński
